(Opinie)

De stad Goma in Noord-Kivu is sinds verscheidene weken in handen van de rebellen van M23/AFC, die steun krijgen van Rwanda. Ondertussen drukten dezelfde rebellen hun stempel in Zuid-Kivu: in Kalehe, in Kabare, en nu is ook de stad Bukavu bezet. De Kivutiens ondergaan de bezetting lijdzaam. Wat kunnen ze anders? De bezetters zijn geen doetjes en zeggen geregeld dat ze “geen gevangenis kennen”. Lees: wie ons iets in de weg legt, zal het geweten hebben.

Het grootste verlangen van de bevolking die dit alles moet meemaken, is dat er vrede komt. Een duurzame vrede, zonder voortdurende aanvallen, gevechten, slachtpartijen en schendingen van de mensenrechten.  Dat is geen gemakkelijke wens om waar te maken. In de Kivu heb je niet alleen M23/AFC maar ook de ADF-rebellen en een heel gamma van andere gewapende groepen en milities voor wie de macht uit de loop van een geweer komt. In Ituri zaaien CODECO en andere milities veel onheil.

Terug naar M23/AFC en zijn Rwandese broodheren. Onlangs keurde het Europese Parlement een resolutie goed waarin staat dat Rwanda zijn troepen uit Oost-Congo moet terugtrekken en de samenwerking met M23/AFC moet staken. Volgens diezelfde resolutie moet een (omstreden) ‘memorandum of understanding’ over grondstoffen tussen de EU en Rwanda worden opgeschort.

Het goedkeuren van deze resolutie is een positieve stap. Alleen is het de vraag wat de Europese Commissie en de EU-lidstaten nu zeer concreet zullen doen. België hoort zeker bij de landen die sancties en maatregelen tegen Rwanda voorstaan. Maar wil dat zeggen dat die sancties en maatregelen er effectief zullen komen? En hoe zwaarwegend zullen die dan wel zijn? Zelfs met sancties – die wenselijk zijn – zal Rwanda niet zomaar willen inbinden.

Van de Amerikaanse regering is niet veel te verwachten. Donald Trump en zijn entourage liggen ongetwijfeld niet wakker van de oorlog en de schendingen van de mensenrechten in Congo. Zij zijn vooral geïnteresseerd in grondstoffen, zoals ook blijkt uit hun politiek ten aanzien van andere landen en regio’s.

Kagame is niet onder de indruk

De Rwandese president Paul Kagame verklaarde ondertussen in Jeune Afrique dat hij niet onder de indruk is van eventuele sancties of de kritiek uit landen als België en Duitsland. Kagame is van mening dat hij moet afrekenen met een ‘existentiële dreiging’. Daar ligt zijn prioriteit, sancties of geen sancties. Uiteraard is hij ook geïnteresseerd in de Congolese grondstoffen – die worden al jaren geroofd en naar Rwanda uitgevoerd waarna ze ongetwijfeld afnemers vinden in het Westen en in China.

Kagame is geen koorknaap: hij wil wat graag zijn politieke invloed zo groot mogelijk maken in de regio. Dat kan bijvoorbeeld door in de Kivu mensen mee aan de macht te brengen die op zijn lijn zitten. Het beeld van een vazalstaat is dan niet ver weg natuurlijk. “Ik kom op voor de Congolese Tutsi’s, de Banyamulenge, die in Congo worden gediscrimineerd”, zegt Kagame zelf graag. Les excuses sont faites pour s’en servir.

Chaos in Kinshasa

In Kinshasa regeert ondertussen de chaos. De leiders daar weten van geen hout pijlen te maken. Ze beloven een ‘krachtig antwoord’, maar in de feiten is daar niets van te merken. Ze loven de ‘dappere strijders’ die het land verdedigen maar zitten zelf veilig ver weg, op duizenden kilometers van het strijdgewoel. President Félix Tshisekedi schiet in alle richtingen: nu eens is Kagame de schuldige, dan weer Joseph Kabila, en ook het Westen krijgt van de hamer – zeker bij de aanhangers van de UDPS. Iedereen is schuldig behalve de eigen club.

Zonder goed betaald, gemotiveerd en degelijk uitgerust leger kan Congo niet op tegen de goed georganiseerde rebellen en Rwandese soldaten. Kan je Congolese militairen verwijten dat ze vaak op de vlucht slaan wanneer je ziet in welke omstandigheden ze geacht worden het grondgebied te verdedigen?

Aan propaganda is er ook geen gebrek. Volgens Kinshasa zou Bukavu weer in handen van het Congolese leger zijn. Maar bronnen ter plaatse spreken dit tegen. De rebellen zijn helemaal niet vertrokken uit Bukavu.

In Goma, in Bukavu en op andere bezette plaatsen leven de mensen nu in erg hachelijke omstandigheden. Gevluchte Congolese militairen lieten vaak wapens achter die nu in handen zijn van burgers. Een situatie die de veiligheid zeker niet ten goede komt. Mensen ter plekke suggereren dat het geen slecht idee zou zijn om die wapens bij burgers weg te halen om extra problemen te vermijden, bijvoorbeeld wanneer de rebellen zich zouden terugtrekken.

In de bezette steden zien we hoe sommige inwoners gaan plunderen. Een ramp voor de getroffen winkels en handelaars. In Goma mogen de banken nog altijd niet openen, want de centrale bank in Kinshasa moet hiervoor de toestemming geven. De rebellen wensen er dat het economische leven weer op gang komt, maar tot nu toe gebeurt dat slechts zeer voorzichtig. In de Kivu hebben ze ook het gevoel dat de leiders in Kinshasa een loopje nemen met de feiten en dat er meer dan eens uitspraken worden gedaan die niet stroken met de werkelijkheid.

Kerkleiders zoeken naar vrede

Een sprankeltje hoop bieden de katholieke bisschoppen en protestantse geestelijken die rondreizen om te pleiten voor het zwijgen van de wapens en vredesonderhandelingen. Zij geloven in een ‘sociaal pact’ dat het pad naar de vrede moet effenen. In Kinshasa worden ze scheef bekeken, want de religieuze leiders gingen zelfs langs bij Kagame. Maar is er veel keuze? Tshisekedi zelf blijft bij zijn weigering om met M23 te praten. Een houding die politiek misschien ergens te verstaan valt maar die getuigt van weinig realiteitszin.

Als de internationale gemeenschap niet nog maar eens wil afgaan als een gieter, zal ze een strategie moeten bedenken die de ronkende verklaringen overstijgt. De klassieke afkeurende verklaringen van de VN zullen niet volstaan. En ook de resolutie van het Europees Parlement weegt op zich te licht om een verschil te kunnen maken.

Europa

‘Boots on the ground’ zal Europa niet willen inzetten. Dat willen ze zelfs niet doen in Oekraïne. En Congo, tja, dat ligt zo ver weg – zeker in de geesten van velen.

Maar het menselijke leed in Congo is niet minder groot dan in Oekraïne. Europa en het Westen legden gigantisch veel miljarden euro’s en dollars op tafel om Oekraïne te steunen in zijn – terechte – strijd tegen het Poetinregime. Er moet dan ook boter bij de vis komen voor Oost-Congo, in de vorm van zeer tastbare inspanningen om de vrede daar te herstellen en Kagame weer in zijn kot te jagen.

Bij de Congolese bevolking is de wanhoop ondertussen zo groot dat er meer dan genoeg zijn die hun hoop vestigen op Poetin. Maar net als andere internationale spelers behartigt Poetin vooral zijn eigen belangen. Het is dan ook een illusie om te denken dat deze autocraat opeens wonderen zou kunnen verrichten, los van het feit dat zijn regime volop verwikkeld is in een oorlog die nu al bijna drie jaar duurt.

Denis Bouwen, 16.02.25

Beeld: Mgr. Fridolin Ambongo, de aartsbisschop van Kinshasa. Samen met andere kerkleiders ijvert hij voor een vredesdialoog.

Bron: Aartsbisdom Kinshasa