BRUSSEL – Uit een retrospectief rapport blijkt dat Artsen Zonder Grenzen (AZG) in samenwerking met het Congolese ministerie van volksgezondheid in 2023 een ongekend aantal slachtoffers en overlevenden van seksueel geweld in de Democratische Republiek Congo (DRC) behandeld heeft, en de stijgende trend heeft zich in de eerste maanden van 2024 voortgezet. AZG roept alle nationale en internationale belanghebbenden op om dringend actie te ondernemen om dit fenomeen beter te voorkomen en de zorg voor overlevenden te verbeteren.

In 2023 hielpen AZG-teams in de DRC bij de behandeling van 25.166 slachtoffers en overlevenden van seksueel geweld in het hele land. Dat zijn er meer dan 2 per uur. Dit aantal is veruit het hoogste dat ooit door AZG in de DRC is geregistreerd, gebaseerd op gegevens van 17 projecten die door AZG zijn opgezet ter ondersteuning van het ministerie van Volksgezondheid in vijf Congolese provincies – Noord-Kivu, Zuid-Kivu, Ituri, Maniema en Centraal-Kasaï. In de voorgaande jaren (2020, 2021, 2022) behandelden AZG-teams gemiddeld 10.000 slachtoffers per jaar in het land. Het jaar 2023 markeert dus een enorme toename van het aantal opnames.

​Deze trend versnelde in de eerste maanden van 2024: alleen al in de provincie Noord-Kivu werden tussen januari en mei 17.363 slachtoffers en overlevenden behandeld met AZG-hulp. Nog niet eens halverwege het jaar vertegenwoordigde dit al 69% van het totale aantal slachtoffers dat in 2023 in de vijf bovengenoemde provincies werd behandeld.

Ontheemde vrouwen eerste slachtoffers

De zorggegevens van 2023, die gedurende meerdere maanden zijn geanalyseerd en geverifieerd en in het rapport “We are calling for help” worden gepresenteerd, laten zien dat 91% van de slachtoffers die met AZG-bijstand in de DRC zijn behandeld, zijn opgenomen in de provincie Noord-Kivu.

De overgrote meerderheid van de slachtoffers (17.829) werd behandeld in de ontheemdenkampen rond Goma, die gedurende 2023 bleven groeien.

​“Volgens de getuigenissen van onze patiënten werd twee derde van hen aangevallen onder bedreiging van een vuurwapen”, zegt Christopher Mambula, hoofd van de programma’s van AZG in de DRC. “Deze aanvallen vonden plaats op de locaties zelf, maar ook in de omgeving wanneer vrouwen en meisjes – die 98% uitmaken van de slachtoffers die in 2023 door AZG in de DRC werden behandeld – hout of water gingen halen of op het land gingen werken.”

De massale aanwezigheid van gewapende mannen in en rond de ontheemdengebieden verklaart deze explosie van seksueel geweld, maar de ontoereikendheid van de humanitaire respons en de onmenselijke leefomstandigheden in deze gebieden wakkeren het fenomeen aan. Het gebrek aan voedsel, water en inkomstengenererende activiteiten verergert de kwetsbaarheid van vrouwen en meisjes (1 op de 10 slachtoffers die AZG in 2023 behandelde, was minderjarig), bijvoorbeeld doordat ze noodgedwongen naar naburige heuvels en velden moeten trekken voor inkomsten of brandhout. Het gebrek aan sanitaire voorzieningen en veilig onderdak voor vrouwen en meisjes maakt hen kwetsbaar voor aanvallen. Anderen zijn het slachtoffer van seksuele uitbuiting om hun familie te onderhouden.

“Op papier lijken er veel programma’s te zijn om slachtoffers van seksueel geweld te voorkomen en te helpen. Maar op het terrein in ontheemdenkampen worstelen onze teams elke dag met het doorverwijzen van slachtoffers die hulp nodig hebben”, zegt Christopher Mambula. “De weinige programma’s die er zijn, zijn altijd van korte duur en beschikken over veel te weinig middelen. Er is veel meer nodig om vrouwen te beschermen en tegemoet te komen aan de dringende behoeften van slachtoffers.

Dringende oproepen tot actie

AZG somt in het rapport een twintigtal dringende acties op die door de conflictpartijen, de Congolese autoriteiten – nationaal, provinciaal en lokaal – alsook internationale donoren en de humanitaire sector moeten worden ondernomen. Voor AZG zijn er drie belangrijke gebieden waarop dringend actie moet worden ondernomen.

Ten eerste roept AZG alle partijen in het conflict op om het internationaal humanitair recht te respecteren. In het bijzonder roept ze op tot een absoluut verbod op seksueel geweld, maar ook tot respect voor het civiele karakter van de ontheemden. De bescherming van burgers die betrokken zijn bij de gevechten moet een prioriteit zijn. De oproep om burgers te beschermen tegen misbruik is ook gericht aan degenen die betrokken zijn bij humanitaire programma’s.

Ten tweede roept Artsen Zonder Grenzen op tot een verbetering van de levensomstandigheden in de locaties voor intern ontheemden. De toegang tot basisbehoeften – voedsel, water, inkomstengenererende activiteiten – moet worden verbeterd, net als de toegang tot veilige en goed verlichte sanitaire voorzieningen en onderdak. Deze investeringen moeten ook gepaard gaan met meer inspanningen om mensen bewust te maken van seksueel geweld. Hoewel humanitaire financiering voldoende flexibel moet zijn om in te spelen op nieuwe en dringende behoeften, moeten uitvoerende partners ook aantonen dat ze verantwoording afleggen bij het uitvoeren van interventies.

Tot slot roept Artsen Zonder Grenzen op om specifiek te investeren in betere medische, sociale, juridische en psychologische zorg voor slachtoffers van seksueel geweld. Dit vereist langetermijnfinanciering om de medische opleiding, de levering van post-rape kits aan zorginstellingen, juridische ondersteuning en de voorziening van opvanghuizen voor overlevenden te verbeteren. Er is ook financiering nodig voor bewustmakingsactiviteiten om te voorkomen dat slachtoffers worden gestigmatiseerd of gemarginaliseerd, wat hen er soms van weerhoudt hulp te zoeken. Gezien het hoge aantal abortusaanvragen van slachtoffers, roept AZG ook op tot de aanpassing van het nationale wettelijke kader om de toegang tot volledige medische abortuszorg te garanderen.

Seksueel geweld is een grote medische en humanitaire noodsituatie in de DRC. Volgens de meest recente informatie van het Verantwoordelijkheidsgebied Gendergerelateerd Geweld (GBV AoR) DRC, waarin gegevens zijn verzameld van verschillende humanitaire organisaties die hulp bieden bij gendergerelateerd geweld in 12 provincies van de DRC, ontvingen 55.500 overlevenden van seksueel geweld medische zorg in het tweede kwartaal van 2024.

Bron: persbericht Artsen Zonder Grenzen, 30.09.24